Artikelen

Artikelen over de Tweede Wereldoorlog aan de hand van onze bronnen.

Het einde van een Joods psychiatrische instelling en schuilplaats

Lange tijd wordt de Joodse psychiatrische instelling het Apeldoornsche Bosch in Apeldoorn beschouwd als een veilige haven binnen bezet Nederland. Met de aankomst van de Joodse Ordedienst op 20 januari 1943, een soort hulppolitie in Kamp Westerbork, blijkt deze veiligheid een illusie. De volgende dag wordt het Apeldoornsche Bosch ontruimd.

Kerstbomen en schaarste

Ook in oorlogstijd wordt kerst gevierd. In de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog zijn er nog volop kerstbomen in Nederland te vinden, maar in 1944 is dit niet meer het geval. Bomen worden niet langer naar binnen gehaald en opgetuigd, maar belanden in de kachel om zo te voorzien in de basisbehoeftes van de Nederlandse bevolking.

Verzet

Spectaculaire Leeuwarder overval op het witte doek

Op 8 december 1944 bevrijden 25 verzetsmensen zonder het gebruik van geweld vijftig gevangenen en een bewaker die meewerkte aan de voorbereidingen van de overval, uit de Blokhuispoort. Deze spectaculaire verzetsactie is verfilmd, in 1962 is De Overval in de bioscopen te zien. Het wordt een van de meest succesvolle films uit die tijd met 1,5 miljoen bezoekers.

Verzet

Studenten in verzet

Alle Nederlandse ambtenaren moeten in oktober 1940 een Ariërverklaring invullen en ondertekenen. Het overgrote deel van de ambtenaren doet dit, slechts tientallen weigeren. Dit legt de basis voor het ontslag van Joodse ambtenaren in november 1940. Er komt protest, meerdere hoogleraren aan verschillende universiteiten spreken zich openlijk uit tegen deze maatregel van de Duitse bezetter.

Collaboratie

Pantoffels en rassenleer: de vrouwen van de NSB

Met de invoering van vrouwenkiesrecht en de eerste feministische golf beginnen de denkbeelden over man-vrouwverhoudingen langzaam te veranderen. Onder invloed van deze ontwikkelingen ontstaan er ook verschillende conservatieve tegenbewegingen. De NSVO - een samenvoeging van verschillende nationaal-socialistische vrouwenclubs - is er een van. Om vrouwen te winnen voor het nationaal-socialisme in Nederland richt Mussert in september 1938 de NSVO op. De vrouwen van de NSVO naaien niet alleen pantoffels, maar spelen ook een rol in de richtingenstrijd binnen de NSB.

Collaboratie

De taal van de NSB

Taal is een onmisbaar propagandistisch strijdmiddel. Ook tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt taal ingezet om de vijand zwart te maken en het eigen gedachtegoed te verspreiden. Ondanks de grote invloed van het Duitse nationaalsocialisme op de NSB, houdt de partij er een geheel eigen jargon op na. Zo hebben alle maanden een alternatieve naam, zoals grasmaand, slachtmaand en sprokkelmaand.

Verzet

Nederland staakt na verplichte arbeidsinzet voor oud-militairen

Terwijl veel Duitse mannen als soldaat aan het front vechten, moet de oorlogsindustrie blijven draaien. Hiervoor worden buitenlandse arbeiders ingezet. Dit gebeurt eerst vrijwillig, maar als te weinig mannen zich aanmelden, wordt overgegaan tot dwangarbeid. Deze verplichte 'Arbeitseinsatz' wordt beantwoord met een grootschalige staking.

Militair

Operatie Market Garden door het oog van legerfotografen

Operatie Market Garden staat vooral bekend om de landingen van de geallieerde parachutisten, die strategische bruggen moeten innemen. Vanuit de gevechtslinies fotograferen de legerfotografen erop los. Ondanks het geallieerde verlies tijdens Operatie Market Garden drukken de bevrijders hun stempel op de latere beeldvorming.

Bevrijding

De geallieerde mislukking van Operatie Market Garden

Het nemen van te grote risico's heeft geleid tot het geallieerde verlies van Operatie Market Garden, wordt verondersteld. In de voorbereidingen van Market Garden gaan de geallieerden ervan uit dat het Duitse leger bijna verslagen is en de geallieerde opmars in razend tempo verder zal stoten. Beide veronderstellingen blijken niet juist. De rol van de sterke Duitse verdediging is onderschat.

Duitse soldaten als toerist in bezet Nederland

Oorlogstoerisme is van alle tijden. Zo reizen Britse toeristen en nabestaanden naar de loopgraven en grafvelden van de Eerste Wereldoorlog in Noord-Frankrijk. Het Tweede Wereldoorlog-toerisme begint zelfs al tijdens de oorlog. Nieuwsgierige Nederlandse toeristen gaan al in 1940 naar de Grebbeberg om het slagveld te bekijken en de gesneuvelde soldaten te eren op de begraafplaats. Duitse soldaten vergapen zich in datzelfde eerste oorlogsjaar aan het gebombardeerde Rotterdam.

Bevrijding

Wachten op de bevrijding

Vanaf het begin volgen de meeste Nederlanders de oorlogshandelingen op de voet. Op 6 juni 1944 wordt met D-Day het startsein voor de bevrijding van Europa gegeven. Maar het duurt tot september 1944 voor de eerste Amerikaanse soldaten de Nederlandse grens passeren in Limburg. In de tussentijd wordt er volop gespeculeerd en doen de wildste geruchten de ronde.

Verzet

Rellen en razzia's: de aanloop naar de Februaristaking

De Februaristaking komt niet ineens uit de lucht vallen. Vanaf eind 1940 worden Joden lastiggevallen door de Weerafdeling van de NSB en verdedigen zich. Er ontstaan opstootjes en rellen. De eerste razzia in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog op 22 en 23 februari 1941 is de druppel die de emmer doet overlopen.

Bevrijding

Begraven op de Grebbeberg

Tijdens de meidagen van 1940 wordt het Nederlands leger binnen vijf dagen verslagen. De hevigste gevechten vinden tussen 11 en 13 mei plaats, tijdens de slag om de Grebbeberg. De gesneuvelde militairen worden begraven op de Grebbeberg zelf. Ruim vierhonderd Nederlandse militairen en ongeveer honderdvijftig Duitse militairen vinden hier vlak na de slag hun laatste rustplaats. De graven zijn voorzien van houten kruizen, maar worden later geleidelijk vervangen door grafstenen.