Artikelen

Artikelen over de Tweede Wereldoorlog aan de hand van onze bronnen.

NSB-burgemeesters in opleiding: de opmaat naar de 'Nieuwe Orde'

Vanaf 1941 worden in bezet Nederland steeds meer zittende burgemeesters vervangen door leden van de NSB. De installatie van deze NSB-burgemeesters markeert het begin van de 'Nieuwe Orde', die onder leiding van de Duitse bezetter de herstructurering en nazificering van de Nederlandse samenleving op sociaal, politiek en economisch gebied omvat. Al snel blijkt dat de NSB moeite heeft om geschikte kandidaten te vinden voor de functie van burgemeester. Op verzoek van Ernst August Schwebel, de Beauftragte van de provincie Zuid-Holland, wordt door de afdeling Bestuurszaken van de NSB een speciale cursus opgezet voor degenen die in aanmerking willen komen voor het burgemeesterschap.

Vervolging

Een weg uit Theresienstadt: het eenmalige transport naar Zwitserland

Op 5 februari 1945 redt een eenmalig uitwisselingstransport richting Zwitserland de familie Schaap uit de gruwelijkheden van de kampen. De vijf overleven Vught, Westerbork en Theresienstadt. Hoe kwamen ze in deze trein terecht en hoe kwam dit transport tot stand? ‘Wij zijn wel 100 keer door het oog van de naald gekropen’ schrijft Hanna Schaap in een brief aan een familielid.

Vervolging

Joodse weeskinderen worden in Utrecht opgevangen door Bernard en Judikje

Olympisch gymnast Judikje Simons zet zich samen met haar man Bernard Themans in voor Joodse weeskinderen in Utrecht. Het Joodse echtpaar runt het Centraal Israëlitisch Weeshuis aan de Utrechtse Nieuwegracht. In maart 1943 worden Judikje en Bernard samen met hun dochter en zoon, de Nederlandse weeskinderen en het personeel van het weeshuis gedeporteerd naar Sobibor.

Verzet

Onderduikers in Den Haag – bij verpleegster Mies Walbeehm was het de zoete inval, tot de inval

De Haagse Reinkenstraat, een eenvoudige zijstraat van de Laan van Meerdervoort, is in maart 1943 de plek van groot onheil. Op nummer 19 zitten bij verpleegster en masseuse Mies Walbeehm 23 Joodse onderduikers. Zij worden verraden door Friedrich Weinreb. In de nacht van 22 op 23 maart 1943 zijn Mies en de onderduikers opgepakt. Alle onderduikers worden gedeporteerd naar Sobibor en vermoord. Mies overleeft het Oranjehotel en Kamp Vught.

Collaboratie

Hendrik Krekel: de brieven van een foute filosoof

Voor het project Oorlog uit Eerste Hand digitaliseerde en transcribeerde het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies onder andere de brieven geschreven door collaborateurs uit haar collectie. Zo ook de uitgebreide correspondentie van Hendrik Krekel (1888-1978): filosoof, hoogleraar en ‘politiek delinquent’. In deze brieven is te lezen hoe het Krekel als collaborateur en na de oorlog in de bijzondere rechtspleging verging.

VervolgingKoloniaal

Surinaamse schilder Josef Nassy’s artistieke weergave van een nazikamp voor burgerkrijgsgevangenen

De in Suriname geboren schilder Josef Nassy maakte een uniek oeuvre van tekeningen en schilderijen over zijn internering in een nazi-krijgsgevangenenkamp met burgers. Zijn levensloop en zijn kunst geeft een inkijk in de ervaringen van zwarte gevangenen in het nazi-kampsysteem. Dit is een aspect van de Tweede Wereldoorlog geschiedenis dat lang onderbelicht is gebleven.

Vervolging

Tewerkgesteld in Duitsland

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werken ongeveer 26 miljoen personen onvrijwillig in Duitsland. Deze groep bestaat grotendeels uit krijgsgevangenen, concentratiekampgevangenen, Joden, Roma en Sinti, maar rond de 8 miljoen zijn ‘gewone’ burgers. Tijdens de bezetting van Nederland krijgen honderdduizenden Nederlanders en hun families te maken met de Arbeitseinsatz, de vaak met dwang opgelegde tewerkstelling in Nederland, Duitsland en andere bezette gebieden in Europa. Uiteindelijk zijn meer dan een half miljoen Nederlanders tewerkgesteld. Daarnaast duiken duizenden personen onder om de gedwongen tewerkstelling te omzeilen.

Vriendschap in een Kartonnen Doos

Soms schuilen achter de meest onopvallende objecten bijzondere oorlogsverhalen. Zo bevindt zich in de collectie van het Vrijheidsmuseum een vierkante kartonnen doos van ongeveer 30 bij 30 bij 25 centimeter. Op de zijkant staat in zwarte letters gedrukt “A gift package from the people of the Americas”. Daaronder staat in grote letters “CARE USA” en in een kleiner lettertype “CARE Mexico, CARE Canada, Care Brazil, Care Chile, Care Peru”. Deze weinig opvallende doos neemt ons mee door de geschiedenis van honger en internationale voedselhulp, migratie, vervolging en internationale vriendschap.

Collaboratie Vervolging

Premiejagers en collaborateurs: de Colonne Henneicke

Nederlandse Jodenjagers werken vanaf het voorjaar van 1943 mee aan het opsporen en oppakken van hun Joodse medeburgers. De opgepakte Joden worden daarna gedeporteerd naar de vernietigingskampen Auschwitz en Sobibor, de meesten zijn daar vermoord. Een van de meest beruchte Jodenjagers is de Colonne Henneicke, een groep van ruim vijftig Nederlanders onder leiding van Wim Henneicke die tegen betaling jacht maakt op Joodse onderduikers. Deze groep draagt binnen een half jaar tijd bij aan de deportatie van acht- tot negenduizend Joodse mensen.

VervolgingKoloniaal

Indische muziek in het kamp

‘Onvergetelijk is het beeld uit een der eerste kampweken. In de groote aula van de seminarie op een podium onder het hooge Christusbeeld zit ijverig het krontjongorkest te strijken, geleid door het sober, bescheiden fijn gebaar van den tengeren dirigent. Door de groote zaal van de menigte mannen, vloeien de exotische, maar eenvoudige melodieën, die zingen van den sentimenteelen hellen Indischen maannacht, van den weemoed in het klotsen van de golven aan verre zonnige stranden, van de felheid van oostersche kleur. Er ligt iets vreemds en heel bijzonders in die combinatie van dit donker orkest, dit nog eenigszins bizar gekleed gehoor en deze vriendelijke onwestersche muziek. Door het raam is voor het prikkeldraad de Nederlandsch sprekende schildwacht in Duitsch uniform te zien. Hij hoort niet wat daarbinnen wordt gespeeld, maar het kamp kent dat uur “Sajang kené”.’ - J.W. Meyer Ranneft, St.-Michielsgestel, maart 1944

VervolgingVerzet

Hoe verzetsvrouw Sabine Zuur dankzij een Duitse crimineel de kampen overleeft

Wanneer de Tweede Wereldoorlog op 10 mei 1940 in Nederland uitbreekt is Sabine Zuur 21 jaar oud. Ze houdt van zeilen en van feestjes, dankzij haar vrolijke uitstraling en haar humor heeft ze een grote vriendenkring in Den Haag. Dit helpt haar wanneer ze na gevangenschap in twee gevangenissen en drie kampen vlak voor de bevrijding in Kamp Mauthausen terecht komt.

VerzetKoloniaal

“Ik ga zonder eenige vijand hier op aarde achter te laten”. Het verzet van Molukse KNIL-kapitein en OD’er Eddy Latuperisa

Tijdens de bezetting van Nederland zijn veel gedemobiliseerde militairen actief in het verzet. Binnen deze groep bevinden zich ook militairen afkomstig uit de koloniën die bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog soms per toeval in Nederland zijn. Zo ook Eduard Alexander (Eddy) Latuperisa. Hij is een militair in het Koninklijk Nederlandsch-Indische Leger (KNIL), maar raakt al snel betrokken bij het verzet.

VerzetKoloniaal

Boy Ecury: een geweldig gevoel voor rechtvaardigheid

‘Hij stelde er een eer in om een even flinke houding aan te nemen als onze vriend, die wij den vorigen avond hadden zien weggaan en zei, dat hij met een glimlach op de lippen zou sterven.’ Deze tekst staat op de sokkel van het standbeeld van Boy Ecury in Oranjestad, Aruba. Boy Ecury was actief in het gewapend verzet en werd geroemd om zijn koelbloedigheid en vastberadenheid om tot het uiterste te gaan in zijn strijd tegen onrecht. Op 22-jarige leeftijd werd hij gearresteerd en gefusilleerd op de Waalsdorpervlakte.