Artikelen

Artikelen over de Tweede Wereldoorlog aan de hand van onze bronnen.

"Voor hem was het onmogelijk om niets te doen". Verzetsman en jazzmuzikant Boy Edgar

Boy Edgar was een beroemde Nederlandse jazzmuzikant. Hij is bekend om zijn impact op de Nederlandse jazzscene, zijn muzikale samenwerkingen met Nina Simone en zijn vriendschap met Duke Ellington. Op medisch gebied staat Edgar, die ook arts was, bekend om zijn baanbrekende onderzoek naar multiple sclerose. Maar er is weinig bekend over wat misschien wel zijn belangrijkste prestatie is: het redden van Joodse kinderen tijdens de Holocaust.

Bekendmakingen onder de loep: informatieverspreiding in de Tweede Wereldoorlog

De Duitse autoriteiten maken op 29 april 1943 bekend dat voormalige Nederlandse militairen opnieuw in krijgsgevangenschap moeten. Een spontane staking verspreidt zich door het hele land: de April-meistakingen. Het Politiestandrecht zorgt ervoor dat stakers en iedereen die de openbare orde verstoort een doodvonnis van het Polizei-Standgerichte kan krijgen. Dit doodvonnis wordt onmiddellijk via een decreet op de zogeheten ‘bekendmakingen’ bekendgemaakt. De tijdspanne tussen de arrestatie, het vonnis, de voltrekking van het vonnis en de bekendmaking beslaat tijdens deze stakingsdagen slechts een paar uur. Dit overkomt de Amsterdamse chauffeur Hendrikus Hendrik van der Meer.

VerzetKoloniaal

Niet voor de Hollanders, maar tegen de Duitsers. Het verzet van Evy Poetiray

Indonesische studenten die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Nederland woonden, waren door hun studentenverenigingen vaak actief in het Nederlandse verzet. Een van die studenten was Evy Poetiray. Zij streed in Nederland tegen het fascisme en de Duitse bezetting, maar ‘Merdeka’, de Indonesische onafhankelijkheid, bleef haar ultieme doel. "We helpen niet de Hollanders, wij vechten tegen de Duitsers omdat het fascisten zijn."

VerzetKoloniaal

Leo Lashley: een Surinaamse verzetsheld die Joodse mensen hielp onderduiken, maar vervolgens zelf werd gediscrimineerd

Grote aantallen Surinamers, Caribische mensen, Afro-Amerikanen en mensen uit Europese kolonies vochten tegen fascisme tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hun verhalen blijven echter vaak onderbelicht in boeken, films en herdenkingen. Samen met De Correspondent publiceerde The Black Archives het artikel "Duizenden zwarte soldaten hebben Europa bevrijd, maar hun gezichten zien we amper als we de oorlog herdenken". In de collectie van vereniging Ons Suriname vonden ze het bijzondere verhaal van Leo Lashley, een Surinaamse oogarts die zich aansloot bij het verzet maar na de oorlog zelf werd gediscrimineerd.

VerzetVervolging

Wapens in de rolstoel: verzetsman Karel Koet

Duitse parachutisten vechten tijdens de meidagen van 1940 hard om vliegveld Ypenburg. Daar vlakbij is de 19-jarige Delftse scout Piet Koet gelegerd. Hij komt om het leven op de eerste oorlogsdag, 10 mei 1940, tijdens gevechten met Duitse parachutisten. Piet wordt geïdentificeerd door zijn broer Jan Koet en begraven in Delft op 14 mei 1940. Voor vader Karel Koet is de dood van zoon Piet aanleiding om in verzet te komen.

Vervolging

'Indien na de oorlog geen der ouders over is, moeten de kinderen niet gescheiden blijven.’

Onlangs is de collectie van het Vancouver Holocaust Education Centre aan Oorlogsbronnen toegevoegd. De collectie bevat veel bronnen over Nederland, waaronder de persoonlijke collecties en oral history getuigenissen van Holocaust-overlevenden die na de oorlog naar Canada zijn geëmigreerd. Een van hen is Amalia Boe-Fishman, die in de jaren '60 naar Canada verhuisde.

VerzetVervolging

Niet meer zo dik, maar nog vol goede moed. Gecensureerde brieven uit de kampen

Miljoenen brieven werden uit de kampen verstuurd. Door de strenge censuur en de zware omstandigheden ging veel post verloren of kwam nooit aan. Elk bewaard gebleven stuk is een waardevol historisch document, dat het persoonlijk lot van een gevangene vertegenwoordigt. Een van hen is verzetsman Nico Peeters.

Verzet

Tiener op de vlucht, het verhaal van Truus Beffie

Op 4 augustus 1941 krijgt de dan 19-jarige Joodse Truus Beffie uit Amsterdam een uitreisvergunning om een week later uit bezet Nederland te vertrekken met een groep Joodse kinderen. Zij is een van de begeleiders van dit transport. Truus houdt een dagboek bij terwijl zij vlucht via België, Frankrijk en Spanje naar Cuba en uiteindelijk de Verenigde Staten weet te bereiken.

Collaboratie Vooroorlogs

De oprichting van de NSB

Op maandag 14 december 1931 verzamelde zich in een gehuurd zaaltje (kosten: twee gulden) in het vergadergebouw van de Christelijke Jongemannen Vereeniging aan het Domplein in Utrecht een twaalftal Utrechtenaren. Zij gaven gehoor aan de oproep van Anton Mussert, die als hoofdingenieur bij de Provinciale Waterstaat van Utrecht landelijke bekendheid genoot om het programma van zijn partij-in-wording te bespreken. Deze vergadering, die de geschiedenisboeken is ingegaan als de oprichtingsbijeenkomst van de NSB, was bepaald geen grootse gebeurtenis.

MilitairKoloniaal

De massamoord in Rawagede en extreem geweld in de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog

Op 9 december 1947 overvielen Nederlandse militairen de West-Javaanse kampong Rawagede, het huidige Balongsari. Een groot deel van de mannelijke bevolking van Rawagede is daarbij zonder vorm van proces om het leven gebracht. In Nederland was er tot in de jaren ’90 nauwelijks aandacht voor de massamoord. Waar zulke gewelddadigheden door de Nederlandse overheid decennialang werden afgedaan als ‘excessen’, weten we tegenwoordig dat ze passen binnen een patroon van veelvuldig en structureel extreem geweld van de Nederlandse krijgsmacht tijdens de onafhankelijkheidsoorlog.

Militair

Vechten voor andermans vrijheid

In de Tweede Wereldoorlog vochten meer dan 1,2 miljoen Afro-Amerikaanse soldaten mee. Ruim 900.000 van hen gingen naar Europa. Daar vochten ze, ook in Nederland, voor een vrijheid die zij zelf in hun eigen land niet hadden. Toch ontbreekt hun verhaal in het heersende narratief over de Tweede Wereldoorlog.

Vervolging

Joodse leerlingen en leraren moeten naar aparte scholen

Op 1 september 1941 maakt de bezetter bekend dat Joodse leerlingen en leraren vanaf dat moment niet meer welkom zijn op ‘gewone’ scholen. Zij moeten naar Joodse scholen, die soms speciaal voor dat doeleinde worden opgericht.

VerzetKoloniaal

Anton de Kom: vrijheidsstrijder, verzetsheld, vakbondsman, activist, schrijver en banneling

‘Vrijheidsstrijder, verzetsheld, vakbondsman, activist, schrijver en banneling.’ Dat staat er op het voetstuk van het standbeeld van Anton de Kom in Amsterdam-Zuidoost. De Surinaamse schrijver en antikoloniale activist was het allemaal. Op 24 april 1945 kwam hij aan zijn einde in een Duits concentratiekamp.